Spalanie paliw kopalnych, wycinanie lasów i hodowla zwierząt gospodarskich w coraz większym stopniu wpływają na klimat i temperaturę Ziemi. W wyniku tych działań ilość gazów cieplarnianych naturalnie występujących w atmosferze znacznie wrosła, a to wpływa na zwiększenie efektu cieplarnianego oraz globalnego ocieplenia. Konsekwencją ocieplenia jest topnienie lodowców, a to prowadzi do wzrostu poziomu mórz. Czy polskie porty są bezpieczne?

Z roku na rok temperatura na Ziemi bije nowe rekordy. Wzrost o 2 st. C w stosunku do temperatury w okresie przedindustrialnym wiąże się z poważnymi negatywnymi skutkami dla środowiska naturalnego oraz zdrowia i dobrostanu ludzi. Powoduje m.in. znacznie większe ryzyko wystąpienia niebezpiecznych i potencjalnie katastrofalnych zmian w środowisku.

Zmiany klimatyczne

Główną siłą napędową zmiany klimatu jest efekt cieplarniany. Dochodzi do niego w wyniku spalania węgla, ropy i gazu, przez co powstają dwutlenek węgla i podtlenek azotu. Drzewa pomagają regulować klimat przez pochłanianie CO2 z atmosfery, ale kiedy są wycinane zmagazynowany w nich węgiel znów trafia do atmosfery, a to przyczynia się do efektu cieplarnianego. Efekt potęguje intensywna hodowla zwierząt gospodarskich, gdyż krowy i owce produkują duże ilości metanu podczas trawienia.

W wyniku działalności człowieka następuje ponadnormatywny wzrost temperatury na Ziemi. Prowadzi to do topnienia lodowców i pokryw lodowych oraz większej rozszerzalności termicznej wody morskiej podczas jej ocieplania. Szacuje się, że do końca stulecia średni globalny poziom mórz prawdopodobnie wzrośnie o co najmniej 0,3 m powyżej poziomu z 2000 roku, nawet jeśli emisje gazów cieplarnianych będą podążać stosunkowo niską ścieżką.

Od początku zapisu satelitarnego poziom mórz w niektórych basenach oceanicznych podniósł się aż o 15-20 cm. Jak wskazują naukowcy, utrata lodu z pokrywy lodowej Grenlandii wzrosła siedmiokrotnie z 34 mld ton rocznie w latach 1992-2001 do 247 mld ton rocznie w latach 2012-2016, a na Antarktydzie z 51 mld ton rocznie w latach 1992-2001 do 199 mld ton rocznie w latach 2012-2016.

Infrastruktura morska

Z badań nad gospodarką wynika, że ponad 80 proc. światowego wolumenu handlu jest przewożone drogą morską. Porty są ważnymi węzłami infrastruktury, które wspierają globalne łańcuchy dostaw. Ze względu na ich położenie wzdłuż otwartych wybrzeży są szczególnie narażone na różne zagrożenia naturalne. Dotyczy to w szczególności takich zjawisk, jak podnoszenie poziomu mórz, sztormy, fale i wiatry, powodzie rzeczne oraz tsunami.

Straty ekonomiczne wynikające zarówno z bezpośrednich uszkodzeń infrastruktury, jak i zakłóceń w połączonych globalnych łańcuchach dostaw mogą być rozległe, szczególnie w regionach dotkniętych cyklonami tropikalnymi i związanymi z nimi sztormami i falami. Z badań wynika, że łączna wartość aktywów narażonych na okresowe powodzie przybrzeżne może do 2100 roku wzrosnąć do 12-20 proc. światowego PKB, jeśli nie zostaną podjęte żadne środki adaptacyjne.

Zagrożenia pogodowe

W Polsce zmiana klimatu objawia się zdarzeniami, z którymi dotąd nie mieliśmy lub mieliśmy rzadko do czynienia. Prawdopodobieństwo wystąpienia trąby powietrznej na terenach niezabudowanych wynosi obecnie 5 proc. w lipcu i aż 7 proc. w sierpniu. Występują również gradobicia, nawałnice, susze i okresy upałów utrzymujących się powyżej 35 st. C. Ryzyko dla wichur i burz w najbliższych latach zwiększy się nawet do ok. 40 proc.

Przyczyną powstawania takich ekstremalnych zjawisk pogodowych są nagłe skoki temperatur, zwłaszcza w połączeniu z wilgotnym powietrzem. Podczas silnie rozwiniętej burzy z porywistym wiatrem oraz gwałtownymi opadami deszczu może rozwinąć się tzw. superkomórka burzowa, która z kolei ma potencjał umożliwiający pojawienie się tornada.

Bezpieczeństwo portów

Ekstremalne zjawiska pogodowe mogą być przyczyną poważnych zakłóceń w żeglowności szlaków morskich i uszkodzenia infrastruktury. Badania globalnych towarzystw ubezpieczeniowych sugerują, że prawie dziewięć na dziesięć głównych portów na świecie jest narażonych na szkodliwe zmiany klimatyczne.

Wiele portów będzie bardziej podatnych na sztormy i powodzie przybrzeżne, coraz większe obszary w portach i wokół nich będą narażone na stałe zalanie. Skutki zmian klimatu mogą kosztować branżę żeglugową dodatkowe 25 mld dolarów rocznie do 2100.

Linie żeglugowe opracowują strategie ochrony, które mogą pomóc zwiększyć odporność klimatyczną terminali portowych. Organizowane są specjalne warsztaty, aby omówić podatność na zmiany klimatyczne i zalecane działania łagodzące. Ich celem jest wprowadzenie środków odporności fizycznej do harmonogramów konserwacji każdego terminala i potencjalnych inwestycji w modernizację.

Logistyka morska

Działania ochronne podejmują operatorzy portowi, czemu służy adaptacja technologii
do nowych potrzeb. Planuje się wykorzystanie materiału z robót pogłębiania torów i nabrzeży do podniesienia poziomu gruntu czy projekty budynków odpornych na powodzie. Zakłada się m.in. umożliwienie zdalnego dostępu do infrastruktury IT i zainstalowanie zapasowych generatorów dla krytycznych systemów portowych, aby zminimalizować zakłócenia w ekstremalnych zdarzeniach pogodowych.

Ochronie globalnych łańcuchów dostaw sprzyjają nowoczesne porty. Postępująca cyfryzacja portów wspomaga m.in. monitoring ruchu statków, analizę wykorzystania możliwości przeładunkowych, systemy informacji przestrzennej GIS, zbieranie i analiza danych meteorologicznych czy zarządzanie infrastrukturą. Rozwiązania typu Smart Port mają na celu sprostanie tym zadaniom przez zastosowanie nowych technologii, jak Big Data, IoT czy metodyka BIM.